Vijfhonderd jaar na de dood van Jeroen Bosch is er nog altijd weinig bekend over De bezeten visionair. Hij blijft een mysterie, waarover de controverses voortduren. Dat is de opvatting van de in Madrid woonachtige voormalige Spanje-correspondent Henk Boom. Kort voor de opening van de Jeroen Bosch-tentoonstelling ter gelegenheid van zijn vijfhonderdste sterfdag verscheen zijn boek De bezeten visionair. Maar zelfs zijn sterfdag is onbekend; wel de dag waarop hij begraven werd: 9 augustus 1516. Was hij ‘een ziener of alchemist, surrealist of moralist, katholiek of ketter, Nederlander of Vlaming?’ En dan al die verschillende interpretaties van zijn werk! Boom volgt het spoor van vele controverses. In zijn zoektocht stuit Spoor zeven keer op Vestdijk, die een bewonderaar was van Jeroen Bosch. Op pagina 251/252 citeert hij hem. Deze verbaast zich over de vele muziekinstrumenten die soms als ‘martelwerktuig’ waren bedoeld, zoals op het rechterpaneel van Tuin der lusten. ‘Had men soms in die tijd last van muziek?’ Uiteindelijk zag Vestdijk toch een andere verklaring: Bosch had ‘hemel en hel aards gemaakt waardoor de grens tussen beide gebieden onscherper was geworden.’ Ook vroeg Vestdijk zich af of er sprake was van parodie of van kritiek op de veelstemmigheid?
Merkwaardig is dat Boom de schilder in Vestdijks Berichten uit het hiernamaals sprekend lijkt op te voeren (p.271). Onmogelijk, omdat in die roman zielen ouder dan 200 jaar zijn ‘uitgedoofd’. Zo onsterfelijk is het ‘gehalveerde bestaan’ in Vestdijks fantasie nou ook weer niet. Nee, Jeroen Bosch spreekt tot ons via zijn schilderijen die tentoon worden gesteld. Daar moeten we het mee doen!
WvW, 11 februari 2016