Tot de Bevrijdingsdag bespreekt Letter&Geest elke week een oorlogsklassieker. Op 1 februari is dat Pastorale 1943 van Simon Vestdijk. Deze roman was een riskante onderneming, volgens Rob Schouten, want Vestdijk schreef de roman ‘heet van de naald’ in 1945; verscheen als feuilleton in 1946 en in 1948 als boek. Vestdijk geeft ‘een relativerende kijk op de dan nog heilige illegaliteit’ als eerste grote schrijver. Later zou W.F. Hermans volgen met De donkere kamer van Damocles, dat eveneens niet vrij was van een kritische blik op ’s lands oorlogsverleden. In Pastorale 1943 is alles dubbelzinnig. Al kreeg de auteur er een literaire prijs voor, het duurde tot 1966 eer er een tweede druk verscheen. Het beeld van de ‘knullige helden’ is hem kennelijk niet in dank afgenomen. Toch is Vestdijks kritische blik salonfähig geworden, want de geschiedenis leerde dat het niet allemaal heldendom was wat er blonk in ons land. Schouten: ‘Zijn roman is daarmee in zekere zin de, zeer vroege, kraamkamer van de grijs-discussie, het is het eerste literaire werk dat de ethische stellingnames rond de Tweede Wereldoorlog in twijfel zou trekken (…).’
WvW, 1 februari 2020