Vestdijkkring

In de fraai uitgegeven en voorbeeldig geannoteerde uitgave van de Volledige werken van Willem Frederik Hermans verscheen deel 20, het eerste van waarschijnlijk vier delen ´ongebundeld werk´. Dit deel heeft betrekking op de jaren 1934-1952 en telt maar liefst 1000 pagina’s, zij het dat 300 daarvan zijn ingericht voor commentaar, ontstaansgeschiedenis, noten, bibliografie en register. In dat register prijkt de naam van Vestdijk vaak, zij het dat het meestal verwijzingen zijn naar terloopse opmerkingen van Hermans in allerlei periodieken. Zo’n terloopse opmerking is bijvoorbeeld Hermans’ oordeel over De Poolse ruiter, dat hij ‘voortreffelijk’ vindt.
Al meteen na het einde van de oorlog heeft Hermans grote belangstelling voor Sartre en Camus. Hij is dan in Brussel en bevindt zich dichter bij de Franse letteren, maar hij was ook bij het Eerste Symposion over het existentialisme van de Sociëteit voor Cultureele Samenwerking dat op 28 en 29 september 1946 in Scheveningen werd gehouden. Hij noemt Vestdijk, die al in 1939 La naussée van Sartre had besproken.
Twee grotere stukken over Vestdijk kunnen we nu lezen. Het betreft een recensie over De vuuraanbidders en Puriteinen en piraten en een stuk over historische romans. Hermans’ oordeel is dubbelzinnig. Hij vindt beide romans heel spannend en goed geschreven, maar dat kan hij slechts met moeite toegeven, omdat hij het genre van de historische roman eigenlijk geen literair genre vindt. Is het geen ‘amusementsliteratuur’, vraagt hij zich af. De kop boven zijn recensie spreekt boekdelen: Simon Vestdijk bij de haard.

FH, 23 september 2020

De herdruk van Terug tot Ina Damman heeft de aandacht getrokken van recensenten. Sylvia Witteman benadrukte dat de bekendste roman van Vestdijk niet gaat over liefde, maar over een obsessie. Ronald Ohlsen, werkzaam aan de universiteit van Groningen, schrijft in zijn recensie voor Tzum dat de jeugdliefde van Anton Wachter voor Ina Damman vooral beheerst wordt door angst.

Michel Krott, student cultuurwetenschappen aan de Open Universiteit, vindt beide gezichtspunten ‘belangwekkend’, maar meent dat ‘de notie liefde niet miskend mag worden’. Wel gaat het ‘daarbij niet om een in de praktijk doorleefde liefde, maar om een geïdealiseerde liefde, die vooral in Antons verbeelding gestalte krijgt.’ Anton is echter ‘niet in staat om zijn liefde voor Ina om te zetten in affectieve handelingen; ook van dit “onvermogen om zich flink te tonen”, van zijn stijfheid en krampachtigheid, is hij zich sterk bewust.’ Maar in zijn geest wordt Anton geheel beheerst door zijn gevoelens voor Ina. Na een mislukte schoolreis voelde hij “duidelijker dan ooit, dat ook Ina Damman zelf er alleen maar op verminderen kon, als hij haar weer in werkelijkheid zou benaderen.”

Krott wijst erop dat Anton in de situatie berust en er zelfs geluk in vindt. Deze houding past in de traditie van het filosofisch idealisme, waarop Vestdijk zich in zijn roman baseert. Volgens het idealisme is het menselijke bewustzijn de meest fundamentele werkelijkheid. Hiermee zet het idealisme zich af tegen het realisme, dat uitgaat van het bestaan van – en het primaat van – een werkelijkheid buiten ons denken. Maar voor Vestdijk is ‘de gedachtewereld van zijn hoofdpersoon minstens even reëel als de tastbare werkelijkheid daarbuiten.’ Zelfs is de geïdealiseerde liefde te verkiezen boven de verwezenlijking ervan in de praktijk.

De recensie ‘Terug tot Ina Damman: Simon Vestdijk over de kracht van de verbeelding’ verscheen op 10 september in Locus, tijdschrift voor cultuurwetenschappen, en is digitaal te lezen via LOCUS Actueel – Terug tot Ina Damman.

WvW, 14 september 2020

Op 8 september was het vijf jaar geleden dat Joost Zwagerman op tragische wijze uit het leven is gestapt. Vestdijk en Hermans behoorden in ons land naar zijn smaak tot de beste verhalenvertellers; Vestdijk nam hij ook op in zijn lijstje ‘met tien boeken waar een jonge schrijver zijn of haar voordeel mee kan doen.’

WvW, 9 september 2020

In het Volkskrant Magazine verkent reisjournalist Sander Groen om de week een onvermoede bestemming in Nederland, Groen op reis. In het Magazine van zaterdag 29 augustus 2020 verblijven we in Het Harlingen van Simon Vestdijk. De inleiding: “Simon Vestdijk staat bijna een halve eeuw na zijn dood nog te boek als een van de grootste schrijvers van Nederland, met een oeuvre van 52 romans, 57 novelles en korte verhalen, 33 essaybundels, 24 dichtbundels en één toneelstuk. Hij is geboren en getogen in Harlingen, dat in zijn boeken terugkomt als ‘Lahringen’. Het Friese havenstadje aan de Waddenzee is haar beroemdste zoon niet vergeten: vlak bij het geboortehuis in de Voorstraat (alias de ‘Hoofdstraat’) staat een standbeeld, het gemeentemuseum heeft een Vestdijkkamer ingericht, en een audiotour voert literaire toeristen langs zestien plekken uit de boeken en het leven van Vestdijk, zoals de Zuiderhaven (‘Werfgracht’) en de hbs. Wandel mee door het Harlingen van Meneer Visser, Anton Wachter, Ina Damman en hun geestelijke vader.”

Vervolgens werkt Sander Groen in korte hoofdstukken een aantal hoogtepunten van de tour uit, zoals het geboortehuis met het herinneringsbord aan de zijgevel, het station van Harlingen (“waar Anton Wachter zijn grote liefde Ina Damman ontmoet”), de Grote Kerk, waar de Anton Wachterprijs en de Ina Dammanprijs worden uitgereikt, het standbeeld van Anton Wachter en de Vestdijkkamer in het Hannemahuis. Tenslotte geeft Groen een aantal tips: hoe naar Harlingen te reizen, hoe de audiotour te downloaden en ‘Eten en bed’: sociëteit Zeeburg uit Vestdijks romans is Hotel Zeezicht, “met een restaurant met terras aan het water”.

Het artikel is opgesierd met een aantal fraaie foto’s. Kortom, een prima opstapje én uitstapje, “Ga naar het Harlingen van Simon Vestdijk!”, op weg naar het Herdenkingsjaar 2021!

PS: In het katern Boeken&Wetenschap van de Volkskrant, ook van 29 augustus, een interview met Arthur Japin, naar aanleiding van het verschijnen van zijn nieuwe roman Mrs. Degas, op 1 september. Japin doet enkele theatrale uitspraken over zijn angst voor corona en het verlies van krachten en antwoordt op de vraag Je gaat je voorbereiden op de dood?: “Je moet het geregeld hebben, dat lijkt me niet meer dan zinnig, zeker nu. Er liggen ontzettend veel correspondentie en knipsels en dingen en daar zit veel onzin tussen. Onzin die vooral niet in het Literatuurmuseum terecht moet komen, zoals die stofzuiger van Simon Vestdijk.”

RJ, 31 augustus 2020