Vestdijkkring

‘De jonge schrijver is een vrouw’, kopt Jet Steinz in SirEdmund van 15 april. De aanwijzingen daarvoor stapelen zich op. Kijk bijvoorbeeld naar de Anton Wachterprijs, die twintig keer is uitgereikt: ‘De afgelopen vijf keer dat de Anton Wachterprijs werd uitgereikt ging de prijs vier keer naar een vrouw, terwijl daarvoor de enige vrouw die de prijs ooit won Tessa de Loo was (in 1984).’ Steinz vraagt jonge vrouwelijke auteurs en een mannelijke schrijver hoe het komt dat de nieuwe generatie schrijvers gedomineerd lijkt te worden door succesvolle vrouwen. ‘Vrouwen hebben iets te bevechten. En als er iets te bevechten valt, is de literatuur die daaruit voortkomt over het algemeen beter.’ Maar daar komt nog iets bij: velen zijn bevriend met elkaar en ‘ze hebben relaties met elkaar, want ze zijn biseksueel, lesbisch of queer.’

Vanuit wetenschappelijke hoek echter wordt het beeld van een vrouwelijke suprematie in de literatuur gerelativeerd. Hoogleraar boekwetenschap, Lisa Kuitert wijst op eerdere golfbewegingen in de geschiedenis rond vrouwelijke auteurs met een feministische achtergrond.

WvW, 15 april 2017

De Vlaams-Nederlandse culturele instelling Ons Erfdeel bestaat zestig jaar. Ten huize van de ambassadeur van België werd dat op 30 maart gevierd. Anton Korteweg besprak het feestgeschenk dat hij voor de feestelijke gelegenheid samenstelde: een prachtige bundel met 25 ‘duetten’ waarin dichters dichten over een schilderij. Vlamingen hebben het over ‘schilderijgedichten’. In Nederland, bijvoorbeeld T. van Deel spreekt liever over ‘beeldgedichten’. Een betere term, want in de bundel is het niet altijd een schilderij waarop de dichter aanslaat. Hierop wees Ad Zuiderend die ook een van de sprekers was, evenals Charlotte Mutsaers. Korteweg wees er overigens op dat de ‘schilderijgedichten’ eigenlijk ‘gewone’ gedichten zijn: er is natuurlijk een wisselwerking tussen schilderij en gedicht, maar de dichter gaat ‘met de afbeelding aan de haal.’ Zo ook Vestdijk van wie het gedicht is opgenomen ‘Terras met Herculesbeelden.’ Hier komt zelfs al de titel niet overeen met het schilderij van Carel Willink. Dat heet: Terras met Hercules. In het begeleidend essay stelt Korteweg vast dat Vestdijk het gedicht ‘geheel naar eigen hand zette.’

WvW, 31 maart 2017

Literatuur is een vorm van filosofie en filosofie respecteert de wijsheid en levenservaring van de literatuur. Literatuur als een vorm van praktische filosofie over de mens en over de cultuur. In Denkende romans werkt Jeroen Vanheste dit uit aan de hand van bekende literaire werken van twaalf grote schrijvers. Zes daarvan richten zich op de levensvragen en zingeving van de mens, het andere zestal is richt zich op het stellen van een cultuurdiagnose. Vestdijk krijgt een hoofdstuk in de eerste groep als ‘een Hollandse proustiaan’ liefde, idealisme en kunst bij Simon Vestdijk. Eigenlijk vormt Vestdijk met Cervantes en Proust een subgroep. Dit drietal beschouwen het ware leven vooral als een mentale aangelegenheid. Bij hen is de discrepantie tussen ideaal en werkelijkheid tastbaar. Als reactie daarop zijn er twee reacties mogelijk. Terugtrekking uit de wereld, een soort onthechting die ook door Schopenhauer werd voorgestaan. De andere reactie leunt op het actieve scheppende idealisme van Nietzsche, die het creëren van een eigen wereld voorstaat. Bij Vestdijk komen beide reacties voor. Er is in de liefde zowel vluchtgedrag in platonische relaties als ook het scheppen van eigen idealen en waarden.

Als voorbeelden van schrijvers die vooral uit zijn op het stellen van een cultuurdiagnose behandelt Vanheste onder meer Eliot, Dostojewski en Houellebecq.

Jeroen Vanheste, Literatuur en de filosofie van mens en cultuur, DAMON 2017

WvW, 31 maart 2017

Ruim dertig jaar na verschijning van De laatste deur  is een tweede herziene en uitgebreide editie verschenen in twee delen. Omvang 1400 pagina’s! Het heeft lang geduurd, maar dat had een reden: ‘Mijn uitgever stond al klaar. Vervolgens beging Nanne Tepper zelfmoord. Toen kwam Joost Zwagerman en daarna weer Wim Brands’, verklaart Jeroen Brouwers tegenover Onno Blom. (De Volkskrant, 15 maart) Brouwers noemt het boek ‘autobiografisch’. Het is ontstaan uit zijn eigen leven, nadat zijn ex-geliefde zelfmoord had begaan. In zijn zelfmoordbijbel heeft hij ‘de geschiedenissen van doden beschreven omdat zij in zijn leven zijn geweest.’  Brouwers  vervolgt: ‘Zoals een boek over angst past bij Simon Vestdijk en een boek over geuzen bij Louis Paul Boon, zo past een boek over zelfmoord bij mij.’

WvW, 15 maart 2017

Gerry van der List begint zijn bespreking van de expositie van het schilderij Pentecostés van El Greco in de Nieuwe Kerk in Amsterdam als volgt:

“ ‘Niet hun innerlijke radeloosheid, hun angst of de tweestrijd van hun geweten, neen, de geur der corozas was het veeleer, die hun op hun tocht langs het tierende en deinende volk, de fataalste bedwelming aandeed.’ Dat is nog eens begin van een roman! Even beeldend als ouderwets. De openingsregels stammen dan ook uit een verhaal uit 1937, Het vijfde zegel van de hand van Simon Vestdijk. Het handelt over de confrontatie van Domenikos Theotokopoulos met de katholieke inquisitie in het Spanje van de zestiende eeuw.” (Elsevier, 4 maart 2017)

Het door het Prado Museum in Madrid uitgeleende schilderij is tot 9 april in de Nieuwe Kerk te zien. Het stelt de uitstorting van de Heilige Geest voor, een bijzondere gebeurtenis die met Pinksteren wordt gevierd.

Van der List meldt dat Vestdijk in zijn roman zijn verbeelding de vrije loop kon laten, over het leven van El Greco is immers niet zo heel veel bekend. Verder beschrijft hij het in de vergetelheid raken van El Greco en het feit dat zijn werk later zou dienen als inspiratiebron voor bijvoorbeeld Picasso. En hij bespreekt enkele controverses rond de schilder: had hij een neurotische aandoening of een oogafwijking (zie de uitgerektheid van de lijven van zijn figuren) of was zijn aparte manier van kijken een teken van zijn genialiteit?

Om zijn korte bespreking te eindigen met deze slotalinea:

“Op een of andere manier wist El Greco wel het hemelse en aardse op een bijzondere manier te verbinden. Vestdijk bracht het in Het vijfde zegel zo onder woorden: ‘Hij geloofde niet meer aan God, maar evenmin geloofde hij aan het niet-bestaan van God, omdat zowel het ene als andere hem diep onverschillig liet. Dat schonk hem een grote vrede en hij had wel als apostel willen optreden voor dit nieuwe ongeloof, dat zo troostrijk was en zo vanzelfsprekend.’ “

RJ, 8 maart 2017