Vestdijkkring

Dezer dagen las ik een essay van Gloria Wekker, waarin zij op zoek gaat naar ‘een nieuwe kunst van samenleven voor het land waarin wij willen wonen.’ Haar bron hiervoor is opmerkelijk. Zij herleest (‘kritisch’) Het land van herkomst van Eddy du Perron, een klassieker in onze literatuur uit 1935. Destijds verschenen als contemporaine bildungsroman. In haar essay ‘Jasmijn en maanlicht’ (De Groene Amsterdammer, 23 mei) zijn haar bevindingen te lezen ‘als het gaat over gender, ras/etniciteit, klasse en seksualiteit.’

Over het resultaat kan ik kort zijn: ‘De empathische Du Perron blijft toch ten diepste gevangen in een koloniaal en seksistisch wereldbeeld.’ Het basisprincipe van het koloniale samenleven was ‘(…) dat wij, witten, niet hetzelfde zijn of moeten worden als zij, dat wil zeggen niet verindischen.’

Alle contemporaine romans worden op den duur historische romans, schreef Vestdijk ooit. Dat hoeft geen noodlot te zijn; als tegenbeeld van het heden kan de roman een verdienste behouden, nog afgezien van de literaire kwaliteiten.

WvW, 24 mei 2019

In het dubbeldik themanummer over ‘Wat willen we onze kinderen leren?’ gaat De Groene Amsterdammer’ in de meimaand -de maand van een nieuwe lente en een nieuw geluid- in op ‘de ideale leeslijst’. Aan het woord komen de medewerkers van ‘dichters & denkers’ van het opinieblad, waaronder Niña Weijers. Zij refereert aan een literaire avond ‘waar hevig werd getreurd om het feit dat Simon Vestdijk niet meer wordt gelezen door jonge mensen. Met weemoed dacht men terug aan de eigen schooltijd in de jaren zestig en zeventig, toen het ondenkbaar was dat de Anton Wachter-boeken zouden ontbreken op de leeslijst.’ Zij ziet hierin twee denkfouten. De eerste is dat de eigen leesgeschiedenis ‘een heilige maatstaf is, en alles wat daarvan afwijkt een teken van algehele teloorgang.’ De andere denkfout berust op de gedachte ‘dat er zo iets is als de boeken voor de middelbare school.’

De literaire avond waarop Weijers doelt vond plaats op 10 november 2018 in Harlingen, tijdens de 20^ste Anton Wachterprijsuitreiking. Tien voormalige prijswinnaars werden die avond ondervraagd over drie zaken: heeft het winnen van die prijs iets voor je betekend, heeft Simon Vestdijk als schrijver iets voor jullie betekend, en welk favoriet fragment uit zijn werk zou je willen voorlezen? Het resultaat was teleurstellend, slechts één schrijver, Herman Stevens, ging vol voor Vestdijk, enkele anderen lazen hem nog wel, weer anderen niet, waaronder Weijers. Volgens het verslag van die avond (zie Vestdijkkroniek 133) ging het in het geheel niet over welke leeslijst dan ook. Zelfs niet bij Christiaan Weijts die zich eerder tegen het instituut leeslijst had gekeerd. Ondergetekende vond dat een gemiste kans!

WvW, 14 mei 2019

tekst op de muur in de dodencel (Foto: Oranjehotel)

De Scheveningse gevangenis dateert uit de tijd van de Eerste Wereldoorlog, maar landelijk bekend werd het complex met zo’n 500 cellen in de Tweede Wereldoorlog. In de volksmond kreeg het de geuzennaam ‘Oranjehotel’, omdat er door de Duitsers veelal verzetsstrijders gevangen werden gezet voor nader onderzoek. Het fungeerde als een Duits ‘politie- en onderzoeksgevangenis’. Volgens schatting hebben zo’n 25 duizend mensen tijdens de Duitse bezetting er verbleven. Ook Simon Vestdijk verbleef er een maand (januari/februari 1943). Vanuit Michielsgestel was hij naar het Oranjehotel overgebracht voor een onderhoud met dr. Gern; deze liet hem –na een maand wachten- gaan.

Het regiem was er wreed en velen hebben het niet overleefd; 215 gedetineerden zijn via de dodencel door het poortje afgevoerd naar de nabijgelegen executieplaats op de Waalsdorpervlakte. Elk jaar vindt daar de dodenherdenking plaats. Onder de slachtoffers waren ‘de achttien doden’ uit het  gelijknamige gedicht van Jan Campert.

Na de bevrijding bleef het complex dienst doen als strafgevangenis, waardoor het niet toegankelijk was voor het publiek. Dat zal veranderen op 7 september aanstaande: vanaf die datum leeft het Oranjehotel voort als herinneringsmonument.

WvW, 3 mei 2019

Tijdens hun gevangenschap in 1942 ontwikkelde zich een hechte band tussen Vestdijk en ds. Henkels. Op zijn verjaardag kreeg Vestdijk het gedicht ‘Ballade voor een gevangen dichter’ van Henkels cadeau. Op 27 november gaf Vestdijk Henkels een gedicht omdat zijn zoontje twee jaar werd: ‘De terugkomst’. Het belandde een jaar later clandestien in de Blauwe Schuit.

WvW, 2 mei 2019

DE TERUGKOMST

Bij de verjaardag van Herbertje
Je Vader rijmde alreeds op je naam
En liet je zwerven tusschen speelgoeddieren.
Vandaag zwerven je blikken door het raam,
Waar de vergeelde herfst staat te tuinieren.

Dan denk je aan je vader die hiér staat
Te wieden aan het onkruid van de ziel,
Te enten op het grijze gijz’laarskwaad
De vreugde van een tijdelijk asyl.

Zéer tijdelijk, want eens komt hij terug
En vindt bij and’re vreugde troost en baat…
Maar dáarom is je blik vandaag zo stug:
Omdat de tijd zich niet versnellen laat.

Al een paar jaar brengt De Volkskrant, onregelmatig, afleveringen van een serie artikelen onder de kop Een geschiedenis van de Nederlandse popcultuur in 100 voorwerpen. In de editie van 12 april jl.  stond aflevering 76, paginagroot, gewijd aan het verdedigingsrapport van Blue Movie (1971). De kop luidde: Pikant protest.
De film Blue Movie van regisseurs Pim de la Parra en Wim Verstappen was een sensatie voor het toenmalige bioscooppubliek, omdat er een flinke dosis seks te zien was. In die tijd bestond nog de filmkeuring, die de film aanvankelijk had willen tegenhouden. Verstappen ging tegen die beslissing in beroep en schreef een verweerschrift, zeventien dicht betikte A4’tjes, waarin hij verzocht om herkeuring. Voor de “bewijsvoering” gebruikte hij De toekomst der religie. Vestdijks voorspelling dat traditionele, metafysisch gerichte godsdiensten zullen verdwijnen, parafraseert Verstappen op zijn eigen wijze: ‘Nu astronauten en satellieten over onze hoofden draaien, heeft het idee dat God daarboven zit zijn simpele charme verloren’. Het verweerschrift was van belang omdat het de aanzet gaf tot de afschaffing van de censurerende filmkeuring. Dat Nederland nu nog slechts een Kijkwijzer heeft, danken wij aan Wim Verstappen, zijn verweerschrift en ook een beetje aan Vestdijk.

FH, 12 april 2019